Το μυθιστόρημά σας ανήκει σε ένα λογοτεχνικό είδος που έχει κανόνες. Αν όχι όλα, τα περισσότερα μυθιστορήματα υπακούν σε αυτούς τους κανόνες — οι εξαιρέσεις είναι «στατιστικώς ασήμαντες», που λένε: υπάρχουν μεν, αλλά συνήθως είτε αφορούν πολύ κακές «μοντερνιστικές» απόπειρες, που κανείς (και δικαίως!) δεν τις μαθαίνει, είτε ελάχιστα βιβλία, λιγότερο ή περισσότερο σπουδαία, που δεν είναι κατάλληλα για να τα μελετήσει ένας υπό εκκόλαψη μυθιστοριογράφος, γιατί θα τον τραυματίσουν οριστικά. Μπορεί απλώς να τα διαβάζει, να τα απολαμβάνει και να τα θαυμάζει. Κανείς όμως δεν μπορεί να διδαχτεί τη μυθιστορηματική δομή από το «Finnegans wake» του Τζέιμς Τζόις, για παράδειγμα. (Όπως κανείς δεν μπορεί να μάθει ζωγραφική μελετώντας τον Κυβισμό: κάτι τέτοιο απλώς δεν είναι δυνατόν, εξ ου και δεν έχει γίνει ποτέ). Το «Finnegans wake» είναι φυσικά ένα συγκλονιστικό βιβλίο — αλλά δεν μας μαθαίνει κάτι για το πώς γράφονται τα μυθιστορήματα, όπως δεν μας μαθαίνει να ζωγραφίζουμε ο Πικάσο.
Ο Ντίκενς όμως μας μαθαίνει να γράφουμε. Ο Μπαλζάκ επίσης. Η κλασική λογοτεχνία επίσης. Τα σύγχρονα ευπώλητα μυθιστορήματα επίσης. Αλλά, προσοχή εδώ: δεν χρειάζεται να μας αρέσουν όλα αυτά. Μπορούν να μας αρέσουν κάποια, και να στεκόμαστε με κριτική στάση απέναντι στα υπόλοιπα. Αλλά πρέπει να ξέρουμε, και να μελετήσουμε επισταμένως, πώς γράφτηκαν, πάνω σε ποιον καμβά. Αυτό έχει τη μεγαλύτερη σημασία από όλα. Γιατί έτσι ανακαλύπτει κανείς και τον δικό του δρόμο στη μυθιστοριογραφία.
Οπότε, ας δούμε τι κοινό έχουν όλα αυτά τα βιβλία. Για την ακρίβεια, βέβαια, έχουν πολλά κοινά (ο Μπαλζάκ με ένα σύγχρονο κατασκοπευτικό μυθιστόρημα; ναι, έχουν!), αλλά σήμερα θα δούμε μόνο τη δραματική τους δομή. Τι είναι δραματική δομή; Σύμφωνα με τον πιο απλό ορισμό, είναι η γραμμική διάταξη συμβάντων ενός αφηγηματικού έργου που οδηγούν σε κάποια λύση. Η διάρθρωσή της δραματικής δομής ακολουθεί τη στοιχειώδη διάταξη ενός λογικού σχήματος και χωρίζεται σε τρία απολύτως ευδιάκριτα μέρη, ή —αν θέλετε— σε τρεις Πράξεις: στην Αρχή, στη Σύγκρουση και στη Λύση.
Σε όλα τα βιβλία έχουμε αυτή τη διάταξη λοιπόν; Ναι, σε όλα. Είναι παλιά, κρατά από το αρχαίο θέατρο, είναι καλά δοκιμασμένη στην πράξη και δεν δείχνει σημάδια κούρασης ακόμη. Είναι ο καλύτερος τρόπος που επινόησαν οι παραμυθάδες για να αφηγηθούν μία καλή ιστορία — ή και κακή, εδώ που τα λέμε, δεν έχει σημασία. Εμείς, μάλιστα, οι άνθρωποι του Bookoo, την ξέρουμε πολύ καλά, καθώς την έχουμε δει να εφαρμόζεται εκατοντάδες φορές, είτε στα μεγάλα ξένα μυθιστορήματα, είτε σε βιβλία που βγαίνουν με αυτοέκδοση! Τη συναντούμε στα περισσότερα αφηγηματικά είδη (στο θέατρο, στο βιβλίο, στον κινηματογράφο…), και είναι αυτή που μας κάνει να αντλούμε απόλαυση όταν καθόμαστε κάπου μόνοι και διαβάζουμε ένα αγαπημένο βιβλίο. Ουσιαστικά, είναι αυτή που μας έκανε από μιας αρχής να θέλουμε να γίνουμε και εμείς συγγραφείς.
Η πρώτη πράξη ονομάζεται Αρχή (ή «Δέση»), η δεύτερη ονομάζεται Σύγκρουση, και η τρίτη ονομάζεται Λύση. Και η καθεμιά τους έχει καθορισμένο «μήκος», καθορισμένη έκταση.
Στην πρώτη πράξη, τη Δέση, πρέπει να τεθούν σε λειτουργία όλα τα δεδομένα του μύθου, της ιστορίας μας: τι συμβαίνει, γιατί συμβαίνει, τι διακυβεύεται, ποιοι είναι οι ήρωες του βιβλίου και τέλος πάντων τι θέλουν από εμάς και τι πρέπει να περιμένουμε εμείς από αυτούς. Στη δεύτερη, τη Σύγκρουση, παρακολουθούμε την πορεία του ήρωα προς την επίλυση του προβλήματος που καλείται να διαχειριστεί — τα εμπόδια που πρέπει να υπερπηδήσει — τους γρίφους που πρέπει να λύσει — τις αποφάσεις που πρέπει να πάρει. Στην τρίτη πράξη, τη Λύση, μαθαίνουμε πώς σώζεται (αν σώζεται!) ο ήρωάς μας, αν και πώς τα κατάφερε, αν πέτυχε ή αν απέτυχε.
Είναι φανερό, ασφαλώς, εδώ ότι τα αστυνομικά μυθιστορήματα είναι μάλλον τα πιο κατάλληλα παραδείγματα για να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η δραματική δομή. Τι έχουμε στα αστυνομικά μυθιστορήματα; Έχουμε (α΄) ένα έγκλημα, (β΄) μία έρευνα, και (γ΄) την αποκάλυψη του ενόχου. Ας μη βιαστούμε όμως να πούμε ότι τα αστυνομικά είναι «εύκολα», «λαϊκά» ή… «φτηνά»: πρώτον, δεν είναι (όχι όλα πάντως!) και, δεύτερον, στα ίδια ακριβώς χνάρια πατάνε όλα τα βιβλία, από το Βικτοριανό Μυθιστόρημα (και πολύ πιο πίσω από αυτό) μέχρι τη σύγχρονη ποιοτική μυθιστοριογραφία.
Ανάμεσα από την πρώτη και τη δεύτερη πράξη, και ανάμεσα από τη δεύτερη και την τρίτη, «παρεμβάλλονται» πάντα (πάντα!) κάποια κεφάλαια, ή σκηνές, που παίζουν κομβικό ρόλο στη διάρθρωση του βιβλίου μας — στη μυθιστορηματική διάρθρωση. Λέγονται «κρίσιμες σκηνές» (turning points) και είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Όμως για αυτά, καθώς και για την έκταση κάθε μιας από τις τρεις πράξεις, θα μιλήσουμε σε επόμενο σημείωμα.
Το Bookoo σού προτείνει: μάθε καλά τη δραματική δομή των μυθιστορημάτων. Και άρχισε να την αναζητάς και να τη διακρίνεις στα βιβλία που διαβάζεις!
Δες το section του Bookoo σχετικά με την επιμέλεια κειμένων
ΑΦΗΣΤΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΑΣ